Czym jest depresja
Trzy zasadnicze znaczenia słowa „depresja” to:
- życiowe przygnębienie, smutek (depresja – stan fizjologiczny, w ramach normy zdrowotnej)
- stan przygnębienia i bezradności, nierzadko wymagający pomocy psychologicznej, będący wynikiem zarówno życiowego stresu, jak i swoistych cech osobowości (depresja – problem psychologiczny, pogranicze fizjologii i patologii)
- choroba, której jednym z kluczowych objawów jest depresyjna zmiana nastroju
Edgar Degas. 1874r.
Cechą wspólną tych trzech stanów jest tylko to, że związana jest z nimi „depresyjna” zmiana nastroju. Więcej jest jednak różnic niż podobieństw. Nierozumienie tych odrębności prowadzi do niekończących się nieporozumień. Czym innym jest naturalny smutek, przygnębienie, a nawet żałoba, czym innym zaś stan poważnego przygnębienia bądź bezradności związany nie tylko z życiowymi trudnościami, ale uwarunkowany także wewnętrznymi (psychologicznymi) problemami danej osoby. Czym innym wreszcie jest choroba depresyjna (depresja), stan rozregulowania wielu funkcji organizmu, wśród których głęboka i przemożna zmiana nastroju jest tylko jednym z objawów.
O powyższych rozróżnieniach zawsze powinno się pamiętać i ma to wielkie znaczenie praktyczne. W uproszczeniu można powiedzieć, że:
- osobie przeżywającej normalny życiowy smutek nie jest potrzebny psycholog ani psychiatra. Wystarczą jej własne siły oraz pomoc, obecność i życzliwość bliskich osób.
- osoba doznająca smutku pozostającego w związku z jej problemami psychologicznymi często potrzebuje pomocy psychologa bądź psychoterapeuty.
- osobie chorej na depresję zazwyczaj potrzebne jest farmakologiczne leczenie depresji prowadzone przez lekarza. Część osób z depresją może też potrzebować psychoterapii.
Depresja czyli choroba depresyjna. Między zdrowiem a chorobą. Jak rozeznać się z czym mamy do czynienia?
Powyższe rozróżnienia zachowują swoje znaczenie pomimo tego, że w praktyce nie wszystko układa się według tak prostych schematów. Odróżnienie różnych „depresji” nie zawsze jest łatwe, a spotykane sytuacje bywają skomplikowane:
- Granica między normalnym życiowym smutkiem a sytuacją, gdy przygnębionej i bezradnej osobie może służyć pomocą psycholog bądź psychoterapeuta, nie zawsze jest ostra. Przykładem może być choćby nadmiernie przedłużająca się żałoba, która może czasem wymagać pomocy psychologa, albo być nawet poważniejszą, wymagającą leczenia, depresją.
- Przedłużające się życiowe zmartwienia i niepowodzenia, pozostające zwłaszcza w związku z cechami osobowości, nie będące chorobą depresyjną mogą jednak do niej prowadzić. Może więc tak być, że przez długi czas najwłaściwszym sposobem pomocy będzie dla takich osób psychoterapia, jednak gdy faktycznie dojdzie do zachorowania na depresję, psychoterapia powinna zostać uzupełniona o leczenie tej choroby.
- Chorowanie na depresję nie oznacza zawsze konieczności leczenia przez lekarza psychiatrę. Przyjmuje się dziś, że u osób z łagodniejszymi stanami depresyjnymi (także o chorobowym charakterze) może być stosowana psychoterapia.
- Chorobowa depresja (słynne hasło „depresja jest chorobą”!) nie jest schorzeniem jednorodnym, tak pod względem przyczyn, jak i klinicznego obrazu. Jest po prostu wiele różnych chorobowych depresji. Wynikają z tego różne wskazania dla leczenia oraz pomocy psychologicznej.
Jest jedna depresja czy wiele depresji?
Niewątpliwie depresja to nie jedna choroba, ale grupa zaburzeń. Wiele przemawia za tym, że istnieją znaczne różnice w etiologii stanów depresyjnych, a obraz kliniczny depresji i jej przebieg mogą się wyraźnie od siebie różnić.
Od dawna czyni się próby dokonania podziału stanów depresyjnych na osobne typy, rodzaje lub grupy spokrewnionych zaburzeń. Jednak ze względu na niedostateczną i rozwijającą się wiedzę o depresji podziały takie są trudne i stopniowo podlegają zmianom.
Jednym z celów podziałów depresji na poszczególne typy i rodzaje jest porządkowanie wiedzy. Jednak w tym wypadku to, co z założenia ma porządkować i przekazywać istotne informacje, łatwo może wprowadzać w błąd. Dlatego wszystkie informacje o rodzajach depresji należy przyjmować z ostrożnością i krytycznie.
| Określenia depresji ze względu na jej związek z różnymi chorobami (depresja jako faza w przebiegu schorzenia nadrzędnego albo spowodowana lub ujawniona przez inne stany chorobowe). |
| -depresja w przebiegu choroby afektywnej jednobiegunowej -depresja w przebiegu choroby zafektywnej dwubiegunowej -depresja w przebiegu choroby schizoafektywnej -depresja w przebiegu schizofrenii -depresja somatyczna (w przebiegu ciężkich chorób somatycznych) |
Oto niektóre trudności w dokonywaniu podziału zaburzeń depresyjnych oraz interpretowaniu związanej z tym terminologii:
- Niektóre podziały i terminy mające określać różne rodzaje depresji wywodzą się z odmiennych tradycji diagnostycznych, szkół psychiatryczno-psychologicznych i opierają się na zupełnie innych kryteriach.
- Istnieją podziały, jak np. podział na depresję endogenną, psychogenną i somatogenną, które są przestarzałe i mylące, a mimo to uporczywie używane i obecne w literaturze.
- Sens używania niektórych nowych terminów, które spotyka się już w praktyce i które mają określać bardziej specyficzne, odrębne rodzaje depresji, bywa podważany, a nawet pojęcia te uważane są przez część specjalistów za nieuzasadnione. Przykładem może być depresja atypowa albo zaburzenia depresyjne i lękowe mieszane.
- Z drugiej strony, istnieje też klasyczne rozróżnienie między depresją w przebiegu choroby afektywnej jednobiegunowej i dwubiegunowej, które wciąż zachowuje swoją ważność i aktualność. Wspomniany podział dostarcza jednak tylko ograniczonej informacji o sytuacji zdrowotnej konkretnego chorego. Niemal na pewno obejmuje w sobie pewne dalsze podtypy choroby, które obecnie próbuje się wyodrębniać.
- Bywa, że granice między dość ściśle zdefiniowanymi typami depresji w praktyce klinicznej wcale nie są takie ostre, jak by mogło się wydawać. Przykładem może być depresja sezonowa, która u wielu chorych po kilku latach może zmienić przebieg na całkowicie „niesezonowy”.
| Wybrane tradycyjne i aktualne terminy wskazujące mniej lub bardziej trafnie na hipotetyczną etiologię niektórych stanów depresyjnych |
| depresja egzystencjalna depresja endogenna depresja maskowana depresja somatogenna depresja reaktywna depresja w stanach żałoby depresja z wyczerpania depresje psychogenne depresja sezonowa depresja zimowa |
Osobom z depresją można więc z przekonaniem polecić zasadę, żeby po zapoznaniu się gdziekolwiek informacjami na temat etiologii depresji, jej podtypów czy przebiegu klinicznego, skonfrontowały swoją wiedzę i wnioski w rozmowie z własnym lekarzem bądź psychoterapeutą.
| Określenia depresji ze względu na okres lub fazę życia życia w których choroba wystąpiła |
| depresja młodzieńcza depresja poporodowa depresja przedmiesiączkowa depresja inwolucyjna |
Depresja – problemy z terminologią.
Terminologia depresji jest rozbudowana i może wprawiać w zakłopotanie. Autor niniejszego tekstu życzyłby sobie i innym, aby była ona prostsza, ale nie odpowiada za istniejącą sytuację. Wiele może się wyjaśnić się, gdy zdamy sobie sprawę z tego, że wielość określeń depresji i terminów z nią związanych wynika z prób uporządkowania obserwacji wiedzy czynionych według różnych kryteriów. W konsekwencji mamy do czynienia z terminami, które mają zdecydowanie niejednakową wagę, np. niektóre z nich wskazują na rzeczywiście istotną odmienność choroby depresyjnej (zdecydowanie różne jej typy), inne zaledwie informują o pewnych odmiennościach w obrazie klinicznym lub leżących po stronie lekarza problemach diagnostycznych lub terapeutycznych. Niektóre z terminów mogą być z powodzeniem pominięte i nieużywane, czasem może byłoby wręcz lepiej, żeby tak było. Inne terminy są bardzo istotne. Poniższe zestawienia nie mogą niestety wyjaśnić wszystkich pytań, które się tu nasuwają. Mają na celu zebranie (na pewno niepełne!) bogatej terminologii i zilustrowanie problemu.
| Ze względu na obraz kliniczny (szczególne bądź dominujące objawy itp.) |
| depresja agitowana depresja prosta depresja z zahamowaniem (osłupienie depresyjne) depresja lękowa depresja agitowana depresja hipochondryczna depresja z natręctwami (anankastyczna) depresja z urojeniami (zespół depresyjno-urojeniowy) depresja psychotyczna |
| Terminy wskazujące na trudności rozpoznawcze lub odmienność obrazu klinicznego |
| depresja maskowana = maska depresji, ekwiwalent depresji, depresja podprogowa depresja rzekomootępienna (otępienie rzekome) |
| Terminy ze względu na postulowaną typowość/atypowość |
| depresja typowa depresja atypowa |
| Określenia depresji ze względu na okres lub fazę życia życia w którym choroba występuje |
| depresja młodzieńcza depresja poporodowa depresja przedmiesiączkowa depresja inwolucyjna |
| Ze względu na przebieg i ewentualną nawrotowość |
| epizod depresyjny zaburzenia depresyjne nawracające (dawniej depresja nawrotowa) |
| Zaburzenia pokrewne depresji? Inne formy (przebiegi) depresji? |
| subdepresja zaburzenia depresyjno-lękowe dystymia |
Warto zauważyć, że dla osoby zgłaszającej się po pomoc i diagnozę oraz konsultującego ją lekarza najważniejszym rozróżnieniem zawsze będzie to, czy dana osoba jest chora na depresję czy nie. Brzmi to jak truizm, praktyka wskazuje jednak na to, że dokonanie tego rodzaju podstawowego rozróżnienia nie tylko niejednokrotnie sprawia trudności, ale też jego znaczenie jest, nierzadko, niedoceniane a nawet kwestionowane.